Month: Mei 2020

Jammer, hierdie bladsy is nie in Afrikaans beskikbaar nie.

Jammer, hierdie bladsy is nie in Afrikaans beskikbaar nie.

Jan Rabie: 21 sluit die deure oop: Sestig na ´60

Op Vrydag, 6 Maart is die elfde jaarlikse Dokumentesentrumlesing as deel van die US Woordfees met groot sukses in die ouditorium van die US Biblioteek aangebied.

Met vanjaar se Woordfeestema, “Aanhou beweeg en geraas maak”, geneem uit Jan Rabie se baanbrekerkortverhaalbundel 21, is daar gefokus op die Jan Rabie-versameling wat in die Dokumentesentrum van die Afdeling Spesiale Versamelings in die US Biblioteek gehuisves word. Hierdie versameling is in 2002 geskenk deur Marjorie Wallace, eggenoot van Jan Rabie, en in 2014 deur Marina Brink van die Biblioteek- en Inligtingsdiens geïndekseer. Die indeks is ook elektronies beskikbaar.

Tydens die Dokumentesentrumlesing het die drie sprekers, professor Steward van Wyk (Departement Afrikaans en Nederlands, Universiteit van Wes-Kaapland), professor Andries Visagie (Departement Afrikaans en Nederlands, Universiteit Stellenbosch) en die skrywer en joernalis MC Botha, gesels oor die werk en lewe van Jan Rabie. Hulle het ook gesels oor die invloed wat Rabie en sy kortverhaalbundel 21 op die Afrikaanse letterkunde gehad het.

Rabie se baanbrekersversameling kortverhale, 21, is in 1956 gepubliseer en word gesien as die sleutel tot die grensverskuiwende Sestigerbeweging in Afrikaans en as die begin van die Sestiger literêre beweging.

Steward van Wyk, sameroeper van die Jan Rabie- en Marjorie Wallace-skrywersbeurs, het gepraat oor die invloed van Rabie se werk op die kurrikulum van die Afrikaanse letterkunde wat aan die Universiteit van Wes-Kaapland aangebied word. Valda Jansen is die ontvanger van die Jan Rabie- en Marjorie Wallace-skrywersbeurs vir 2020.

Andries Visagie het gefokus op een van die kortverhale in 21, “Die man met die swaar been”, terwyl die MC Botha gepraat het oor sy persoonlike vriendskap met Jan Rabie en sy Skotse kunstenaarsvrou, Marjorie Wallace, hulle verblyf op Onrus, en foto’s gedeel het.

 

 

Ná die gesprek het die gaste die uitstalling van die omvattende versameling van Jan Rabie se manuskripte, aantekeningboeke, briewe, foto’s en persoonlike dagboeke in die Dokumentesentrum bekyk. Die uitstalling was tot 17 Maart oop vir besigtiging in die Afdeling Spesiale Versamelings.

 

Marieta Buys

 

’n Besonder waardevolle, ryk en unieke manuskripversameling is onlangs aan die Universiteit Stellenbosch se Biblioteek- en Inligtingsdiens geskenk. Die Maguire San etnobotaniese versameling bestaan uit data wat tussen 1954 en 1972 deur mnr Brian Maguire, in noue samewerking met die Ju|’hoan (voorheen bekend as !Kung of !Khu) en ǃXoõ (voorheen bekend as !Kõ)-gemeenskappe in die Kalahari.

Volgens dr Judy Maguire het haar man, Brian Maguire, in die 1960’s professor Raymond Dart van “Australopithecus”-faam se veldassistent geword en navorsing gedoen oor die potensiële voedselplante van vroeë hominiede. “Gedurende hierdie tyd het hy vergelykende studies onderneem van die !Kõ versamelaar-jagters in sentraal-wes-Botswana, veral aangesien hierdie groep geen jaarlikse, stoorbare stapel- plantvoedsel gehad het waarop hulle kon staatmaak soos die manketti-neute van die !Kung (!Khu) nie, en ook geen permanente waterbron nie.

“Honderde foto’s is in hierdie tyd geneem, in die konteks van voedselversameling, die plantgemeenskappe van ekonomies belangrike voedsel, medisinale plante, die plante self sowel as die eetbare dele. Die voorbereiding van voedsel is ook afgeneem. Dit was reeds duidelik dat akkulturasie besig was om sy tol te eis.

“Voor dit het Maguire ondervinding opgedoen as etnobotanikus vir die Brock-Harvard-Peabody mediese en die Marshall etnologiese ekskursies na die !Kung van SWA gedurende die 1950’s. Dit was ‘n stadium waar byna niks rondom voedsel en medisinale plante van inheemse bevolkingsgroepe opgeteken was nie.

“Brian Maguire het daarna (1978) sy MSc (cum laude) voltooi met die titel The Food Plants of the !Khu Bushmen of North Eastern South West Africa (Namibia). Toe die werk onderneem is, was baie min bekend oor die bestaansekologie van die Kung en waarnemings is gemaak in ’n tyd toe daar minimale akkulturasie en invloede op hul voedselversamelpraktyke was. Hy is ontydig dood terwyl hy besig was met sy PhD oor die bestaansekologie van die !Kõ en met die finalisering van die werk oor die potensiële groentedieet van vroeë hominiede in die destydse Transvaal.”

Die versameling, bestaande uit manuskripte, tikwerk, sketse, diagramme, gedrukte foto’s, wit-en-swart negatiewe, kleurskyfies, veldnotaboeke en registers van plantversamelings is van groot wetenskaplike, navorsings- en erfeniswaarde. Dit was wyle mnr Maguire se wens, en ook dié van dr Judy Maguire, dat die versameling ’n bruikbare hulpbron moet word wat met jonger geslagte gedeel kan word. Dit bied die geleentheid om van ons voorouers te leer oor die volhoubare gebruik van ons inheemse plante in ’n Afrika-konteks.

’n Beduidende deel van die fisiese versameling is gedigitaliseer en hierdie digitale rekords sal openlik vir navorsingsdoeleindes in die Biblioteek se digitale erfenisbewaarplek, SUNDigital Collections, beskikbaar gestel word. Die toevoeging van die versameling sal ideaal gesien die ander digitale erfenis- en natuurerfenisversamelings wat reeds in die bewaarplek is, aanvul. Voorbeelde van sodanige versamelings is die Rudolf Marloth versameling van botaniese sketse en die James Walton versameling van streeksargitektuur, wat inligting en beelde van verskeie artefakte van Suider-Afrikaanse inheemse bevolkings insluit.

Die fisiese versameling sal mettertyd in die Dokumentesentrum van die Afdeling Spesiale Versamelings in die Biblioteek gehuisves word. Hier sal dit ook huidige versamelings, soos dié van Robert Broom, John Muir, BIC van Eeden en Jan Anthonie Engelbrecht verryk en aanvul. Hierdie versamelings hou almal verband met inheemse plantkunde, dierkunde, tale en vroeë gebruike.

Dr Maguire glo dat die kennis wat in die versameling opgesluit is, gebruik kan word om “die natuurlike uitvloei van inheemse kennisstelsels te bepaal en om die konteks van kennisoordrag beter te verstaan – die verband met bv. taalverlies (plantname) en om te verstaan watter faktore kan help om die kennis te bewaar voordat dit verdwyn as gevolg van toenemende modernisasie en akkulturasie van gemeenskappe.”

Die omvattende, noukeurig gedokumenteerde versameling is onder die Biblioteek se aandag gebring deur dr Kerry Jones, navorsingsgenoot aan die Universiteit Stellenbosch en postdoktorale navorser in taalwetenskap aan die Rhodes-universiteit. Dr Jones het saam met Dr Maguire gehelp met die sorteer en digitalisering van die versameling.

Skakel met Mimi Seyffert-Wirth, Adjunkdirekteur: Digitale Akademieskap (Biblioteek- en Inligtingsdiens), by mseyf@sun.ac.za.

Mimi Seyffert-Wirth

Jammer, hierdie bladsy is nie in Afrikaans beskikbaar nie.